Choroby zawodowe są spowodowane szkodliwymi czynnikami występującymi w miejscu pracy lub sposobem wykonywania pracy. Wszystkie choroby zawodowe znajdują się w wykazie chorób zawodowych. Jednym ze świadczeń przysługujących z tytułu choroby zawodowej jest jednorazowe odszkodowanie. Od 1 kwietnia 2025 r. za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu przysługuje 1636 zł.
- Co to jest choroba zawodowa
- Postępowanie w sprawie choroby zawodowej pracownika
- Pozostałe obowiązki pracodawcy
- Świadczenia przysługujące z tytułu choroby zawodowej
- Jednorazowe odszkodowanie z tytułu choroby zawodowej
Co to jest choroba zawodowa
Za chorobę zawodową uważa się chorobę, wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych „narażeniem zawodowym”. Z przytoczonej definicji zawartej w Kodeksie pracy wynika, że do stwierdzenia choroby zawodowej muszą być jednocześnie spełnione dwa warunki:
- choroba musi być wymieniona w wykazie chorób zawodowych będącym załącznikiem do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych,
- w wyniku oceny warunków pracy zostało stwierdzone bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że choroba została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy.
Wykaz chorób zawodowych jest bardzo obszerny. Obejmuje on m.in.:
- zatrucia ostre albo przewlekłe lub ich następstwa wywołane przez substancje chemiczne;
- gorączkę metaliczną;
- pylice płuc;
- choroby opłucnej lub osierdzia wywołane pyłem azbestu;
- astmę oskrzelową;
- ostre uogólnione reakcje alergiczne;
- alergiczny nieżyt nosa;
- przewlekłe choroby narządu głosu spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym, trwającym co najmniej 15 lat;
- nowotwory złośliwe powstałe w następstwie działania czynników występujących w środowisku pracy, uznanych za rakotwórcze u ludzi;
- choroby skóry;
- przewlekłe choroby układu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy.
Pełen wykaz chorób zawodowych jest dostępny pod tym linkiem.
Postępowanie w sprawie choroby zawodowej pracownika
Choroba zawodowa u pracownika lub byłego pracownika może być rozpoznana w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym albo po zakończeniu pracy w takim narażeniu, pod warunkiem wystąpienia udokumentowanych objawów chorobowych w okresie ustalonym w wykazie chorób zawodowych.
Postępowanie dotyczące choroby zawodowej pracownika lub byłego pracownika składa się z kilku etapów.
Etap 1. W razie podejrzenia choroby zawodowej pracodawca niezwłocznie zgłasza każdy przypadek:
- inspektorowi sanitarnemu (czyli właściwemu państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu, właściwemu państwowemu granicznemu inspektorowi sanitarnemu, właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu, właściwemu komendantowi wojskowego ośrodka medycyny prewencyjnej albo właściwemu wojskowemu inspektorowi sanitarnemu wojskowego ośrodka medycyny prewencyjnej),
- właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy.
Oprócz pracodawcy zatrudniającego pracownika, u którego podejrzewa się chorobę zawodową, każdy przypadek podejrzenia choroby zawodowej może też zgłosić lekarz orzecznik jednostki orzeczniczej w sprawie chorób zawodowych oraz pracownik lub były pracownik.
Etap 2. Właściwy państwowy inspektor sanitarny, który otrzymał zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej wszczyna postępowanie. W szczególności kieruje pracownika lub byłego pracownika, którego dotyczy podejrzenie, na badanie do uprawnionej jednostki orzeczniczej, celem wydania orzeczenia w sprawie choroby zawodowej. Sporządza też kartę oceny narażenia zawodowego, którą wraz ze skierowaniem na badania przekazuje do jednostki orzeczniczej. Orzeczenie o rozpoznaniu choroby zawodowej (albo o braku podstaw do jej rozpoznania) wydaje się na podstawie wyników przeprowadzonych badań lekarskich i pomocniczych, dokumentacji medycznej pracownika lub byłego pracownika, dokumentacji przebiegu zatrudnienia oraz oceny narażenia zawodowego.
Etap 3. Właściwy państwowy inspektor sanitarny wydaje decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej (albo decyzję o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej). Decyzja jest wydana na podstawie materiału dowodowego, a w szczególności danych zawartych w orzeczeniu lekarskim oraz formularzu oceny narażenia zawodowego pracownika lub byłego pracownika.
Pozostałe obowiązki pracodawcy
Jeżeli u pracownika została rozpoznana choroba zawodowa, pracodawca ustala przyczyny jej powstania oraz charakter i rozmiar zagrożenia tą chorobą. Pracodawca przystępuje do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby zawodowej i stosuje niezbędne środki zapobiegawcze oraz zapewnia realizację zaleceń lekarskich.
Pracodawca prowadzi rejestr obejmujący przypadki stwierdzonych chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby.
Pracodawca przesyła także zawiadomienie o skutkach choroby zawodowej do Instytutu Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera w Łodzi oraz do właściwego państwowego inspektora sanitarnego.
Świadczenia przysługujące z tytułu choroby zawodowej
Z tytułu choroby zawodowej pracownikowi przysługują następujące świadczenia:
- zasiłek chorobowy – dla ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;
- świadczenie rehabilitacyjne – dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy;
- zasiłek wyrównawczy – dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;
- jednorazowe odszkodowanie – dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu oraz dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty;
- renta z tytułu niezdolności do pracy – dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;
- renta szkoleniowa – dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie spowodowaną wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;
- renta rodzinna – dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;
- dodatek do renty rodzinnej – dla sieroty zupełnej;
- dodatek pielęgnacyjny;
- pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne.
Jednorazowe odszkodowanie z tytułu choroby zawodowej
Kwoty jednorazowych odszkodowań z tytułu choroby zawodowej w okresie od 1 kwietnia 2025 r. do 31 marca 2026 r. wynoszą:
- 1636 zł za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;
- 1636 zł za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, z tytułu zwiększenia tego uszczerbku co najmniej o 10 punktów procentowych;
- 28636 zł z tytułu orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji ubezpieczonego;
- 28636 zł z tytułu orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji wskutek pogorszenia się stanu zdrowia rencisty;
- 147271 zł, jeżeli do jednorazowego odszkodowania jest uprawniony małżonek lub dziecko zmarłego ubezpieczonego lub rencisty;
- 73635 zł, jeżeli do jednorazowego odszkodowania jest uprawniony członek rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty inny niż małżonek lub dziecko;
- 147271 zł, jeżeli do jednorazowego odszkodowania są uprawnieni równocześnie małżonek i jedno lub więcej dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, oraz 28636 zł z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na każde z tych dzieci;
- 147271 zł, jeżeli do jednorazowego odszkodowania jest uprawnionych równocześnie dwoje lub więcej dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, oraz 28636 zł z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na drugie i każde następne dziecko;
- 28636 zł, jeżeli obok małżonka lub dzieci do jednorazowego odszkodowania są uprawnieni równocześnie inni członkowie rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, każdemu z nich niezależnie od odszkodowania przysługującego małżonkowi lub dzieciom;
- 73635 zł, jeżeli do jednorazowego odszkodowania są uprawnieni tylko członkowie rodziny inni niż małżonek lub dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, oraz 28636 zł z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na drugiego i każdego następnego uprawnionego.
Podstawa prawna:
- ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2025 r. poz. 277)
- ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (j.t. Dz.U. z 2025 r. poz. 257)
- rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (j.t. Dz.U. z 2022 r. poz. 1836)